Het schooltje van Dik Trom

nuttige handwerken en bouwsels

[het begin van de uitgebreide tekst die in de tentoonstelling is te lezen]

Nuttige handwerken
 Vanaf 1878 is het verplicht om het vak ‘nuttige handwerken’ voor meisjes op het lesrooster van de lagere school te zetten.
De wetgever bedoelt het goed. Arme meisjes volgen alleen maar de lagere school en zo kunnen ze een vaardigheid leren die hun hele leven van pas kan komen. Bovendien zal hun schoolverzuim afnemen. Omdat ze iets nuttigs leren zullen ouders hun dochters minder vaak voor allerlei hand- en spandiensten thuis houden.
Omdat er geen bevoegd personeel beschikbaar is, stelt men ongekwalificeerde vrouwen aan die vaardig zijn met naald en draad. Probleem is dat deze handwerkjuffen geen didactische en pedagogische kennis hebben, wat het onderwijs niet altijd ten goede kwam. Opmerkelijk is ook dat het schoolhoofd ‘krachtens zijn opleiding en ook krachtens zijn aard’ vanaf 1878 bevoegd is in alle schoolvakken les te geven. Of het schoolhoofd, in die tijd altijd een man, dat óók is in de naaldvakken is maar de vraag.
 
Een positief punt van het verplichte vak is de werkgelegenheid voor onderwijzeressen. Zij krijgen nog maar mondjesmaat toegang tot lesgeven op scholen. Maar nu zijn ze ineens hard nodig om het vakonderwijs handwerken te geven, mits ze in het bezit zijn van de handwerkakte K. De akte ‘nuttige handwerken’ kan uitgebreid worden met de akte ‘fraaie handwerken’ waarbij onder andere meerdere soorten versierwerk moet kunnen worden gemaakt alsmede meer aandacht wordt geschonken aan patroontekenen.
 
Vooral in kleinere plaatsen is het verreweg het handigst en het goedkoopst om de lessen voor alle meisjes van de school te laten verzorgen door één van de vaste onderwijzeressen. En dus stellen schoolbesturen het liefst onderwijzeressen met een handwerkakte aan.
Het verplichte vak ‘nuttige handwerken’ kan tijdens de schooltijden worden gegeven, maar ook op woensdag- of zaterdagmiddag als er geen school is. Dat laatste betekent een extra belasting voor meisjes.
 
Handwerken in Etersheim
In Etersheim wordt het vak volgens het lesrooster van meester Kieviet na schooltijd gegeven. Maar in Koedijk bijvoorbeeld staat het vak handwerken op het gewone lesrooster en krijgen meisjes vanaf de 2^e klas een uur minder rekenen, Nederlandse taal en geen tekenen.
De eerst bekende handwerkleerkracht in Etersheim is Gezina Kieviet, de vrouw van hoofdonderwijzer C. Joh. Kieviet. In een ‘bevelschrift’ uit 1888 staat dat Gezina over het eerste kwartaal van 1888 een bedrag van fl. 12,50 krijgt wegens haar jaarwedde als onderwijzeres in de nuttige handwerken.  Wanneer Gezina Kieviet is begonnen met lesgeven is niet bekend. Het kan zijn dat ze al vanaf het begin in 1883 handwerkles geeft. Zij krijgt op 1 juli 1901 eervol ontslag. Dan vertrekt de familie Kieviet naar Zaandam. [...]

Te zien
In de tentoonstelling zijn veel handwerkjes (haak-, brei-, borduur- en naaiwerk)  te zien die op school gemaakt waarbij ook veel voorbeelden van hersteltechnieken.

Bouwsels
Verder zijn te zien voorbeelden van stenen bouwdozen (zoals Bing, Anker en Profilo), houten blokkendozen en constructiedozen (Matador), bouwdozen van geperst karton en hout (Mobaco), en metalen constructiedozen (Meccano).